Αρχείο Πρωτοδικείου Αθηνών, Κατοχικαί αποφάσεις, 1950 - 1960
Αφορά περίπου 10.000 αγωγές. Πρόκειται για τις υποθέσεις που εκδικάσθηκαν μετά από την υποβολή σχετικής αγωγής από άτομα που είχαν πωλήσει ακίνητα στη διάρκεια της κατοχής και βάσει του Α.Ν. 1323/1949 ζητούσαν να επανακτήσουν.
Το θεσμικό πλαίσιο της εποχής:
Ως προκύπτει εκ των διατάξεων του Α.Ν. 1323/49 ο πωλήσας κατά το από 1/8/1941 μέχρι 14 Αυγούστου 1944 χρονικόν διάστημα έν ή πλείονα ακίνητα ή ιδανικόν μερίδιον ακινήτου, των οποίων ετύγχανε κύριος προ της 28/4/1941 και το σύνολο της πραγματικής αξίας των οποίων προκειμένου περί αστικών ακινήτων κειμένων εις την περιφέρειαν του Δήμου Αθηναίων δεν υπερβαίνει το ποσόν των δραχμών 750.000, υπολογιζόμενον εις προπολεμικάς δραχμάς, εάν προσέτι εστερείτο κατά τον χρόνον της πωλήσεως στερείται δε και ήδη άλλης αξιολόγου περιουσίας, δικαιούται να ζητήση την ακύρωσιν της πωλήσεως επί επιστροφή του καταβληθέντος τιμήματος (αρθ Ι§Ι, 2§Ι) ως πραγματική αξία του ακινήτου νοείται η κατά το τελευταίον προ της 28/10/40 εξάμηνον αξία αυτού, εις προπολεμικάς δραχμάς, εξευρισκομένη βάσει της μέσης τιμής πωλήσεως, του χρονικού τούτου διαστήματος, άλλων ομοειδών και παρακειμένων ακινήτων και, εν ανυπαρξία τοιούτων πωλήσεων, δια κεφαλοποιήσεως του εισοδήματος υπολογιζομένου προς 6% (αρθ 2§2).
Το αξιόλογον της περιουσίας κρίνεται αναλόγως των τοπικών συνθηκών και των κοινωνικών και οικογενειακών συνθηκών του πωλητού (άρθρον 2§Ι, ΙΙ). Κηρυσσομένης ακύρου της πωλήσεως ακινήτου, ο πωλητής υπέρ ού χωρεί η ακύρωσις υποχρεούται όπως επιστρέψη εις τον, κατά την δημοσίευσιν του εφαρμοζομένου Νόμου, τελευταίον αγοραστήν το πραγματοποιηθέν τίμημα της κηρυσσομένης ακύρου πωλήσεως….Το επιστρεπτέον τίμημα τυγχάνει καταβλητέον εις τέσσαρας τετραμήνους δόσεις εντόκως προς 6% ετησίως από της τελεσιδικίας της αποφάσεως (άρθρον 3§4), υπολογίζεται εις σημερινάς δραχμάς κατ\' αναλογίαν προς την χρυσήν λίραν Αγγλίας, της τιμής ταύτης υπολογιζομένης, προκειμένου μεν περί του χρόνου καθ όν κατεβλήθη το τίμημα συμφώνως προς την υπ αριθ Π. 2578/24 εγκ. της 28/3/45 του Υπουργείου Οικονομικών, προκειμένου δε προς τον χρόνον της καταβολής του επιστρεπτέου τιμήματος, επί τη βάσει της τρέχουσας τιμής της χρυσής λίρας εν τω χρηματιστηρίω Αθηνών κατά την ημέραν της πραγματοποιήσεως της πληρωμής, της προσδιοριζούσης το επιστρεπτέον τίμημα αποφάσεως λαμβανούσης υπ\' όψιν ως τρέχουσαν τιμήν της χρυσής λίρας την κατά την ημέραν της εκδόσεώς της τοιαύτην (άρθρον 16§6).
Η μεθοδολογία και ευρήματα της μελέτης:
Το Αρχείο του Πρωτοδικείου Αθηνών περιέχει τις αποφάσεις των υποθέσεων που εκδικάσθηκαν και όχι τις ίδιες τις αγωγές, πράγμα που σημαίνει ότι δεν διαθέτουμε τον πλήρη φάκελο με όλα τα στοιχεία των ενδιαφερομένων και των ακινήτων για τα οποία πρόκειται.
Τα στοιχεία της μελέτης για την οικονομία στη περίοδο της κατοχής συγκεντρώθηκαν από τη συστηματική αποδελτίωση των δικαστικών αποφάσεων που εκδόθηκαν από το 1950 έως το 1955 και των καταθέσεων των μαρτύρων όπου αυτοί υπάρχουν. Έτσι ενώ αποδελτιώθηκαν 600 αποφάσεις διαθέτουμε στοιχεία για το επάγγελμα των εναγόντων μόνο για τους μισούς περίπου.
Οι μάρτυρες που προσέρχονταν από τη μεριά των αγοραστών επί κατοχής είχαν ως στόχο να πείσουν τον δικαστή ότι
- η αξία του ακινήτου (όταν δεν επρόκειτο για ασήμαντο ακίνητο) ήταν μεγαλύτερη προπολεμικά από τις 750.000 δρχ που ορίζει ο νόμος ώστε η αγωγή να απορριφθεί ως άκυρος
- ο πωλητής διέθετε αξιόλογη περιουσία και το επάγγελμά του τού διασφάλιζε ένα καλό βιοτικό επίπεδο άρα το ακίνητο δεν του ήταν απαραίτητο
- ο αγοραστής έκανε μεγάλες δαπάνες για τη βελτίωση του ακινήτου σε βαθμό που αντιπροσωπεύουν το ήμισυ της πραγματικής αξίας του πωληθέντος ακινήτου άρα να μην επιστραφεί αλλά να συμπληρωθεί η αξία του
- ο αγοραστής είναι βομβόπληκτος ή πυροπαθής ή συμμοριόπληκτος ώστε να μην επιστραφεί το ακίνητο αλλά να συμπληρωθεί η αξία του
- ο ενάγων μετείχε "εκουσίως συμμοριών" ή έχει "αναρχικάς ιδέας" άρα δεν έχει δικαίωμα να ζητήσει την επιστροφή του ακινήτου
Το αρχείο αυτό ως προϊόν της εποχής του που είναι η αμέσως μετεμφυλιακή Αθήνα φέρνει έντονα τα σημάδια της όπου κάθε ύποπτος για αριστερή ιδεολογία στερούνταν αμέσως των βασικών του δικαιωμάτων.
Φαίνεται λοιπόν ότι ο μεγάλος όγκος των αγοραπωλησιών (82%) έγινε πράγματι ανάμεσα στον Οκτώβριο του 1941 και τον Οκτώβριο του 1942, δηλαδή την περίοδο της έλλειψης των ειδών διατροφής, της πείνας και της μεγάλης ακρίβειας και μόνο το 5% έγινε το 1943.
