Δημοτικά αρχεία

Η ιστορία των ληξιαρχείων στην Ελλάδα απεικονίζει τη διοικητική ιστορία της χώρας: ανεφάρμοστοι νόμοι, άγνοια νόμων και υποχρεώσεων. Συνολικά χρειάστηκαν τρεις νομοθετικές προσπάθειες ώστε ο θεσμός των Ληξιαρχείων να λειτουργήσει αποδοτικά με τη μορφή που γνωρίζουμε σήμερα.
Έξι χρόνια μετά το Πρωτόκολλο του Λονδίνου και την ανακήρυξη της Ελλάδας ως ανεξάρτητου κράτους, γίνεται η πρώτη προσπάθεια να εισαχθεί ο θεσμός των Ληξιαρχικών Βιβλίων. Το Βασιλικό Διάταγμα «Περί ληξιαρχικών βιβλίων», της 20ης Οκτωβρίου/ 1ης Νοεμβρίου του 1836¹  όριζε τον εκάστοτε Δήμαρχο ως Ληξίαρχο και περιέγραφε σαφώς τα καθήκοντα και τις υποχρεώσεις καθώς και τον τρόπο τήρησης των βιβλίων γεννήσεων, γάμων και αποβιώσεων. Ωστόσο, το Β.Δ. αυτό φαίνεται ότι δεν εφαρμόστηκε ποτέ μιας και δύο δεκαετίας αργότερα, το 1856 ψηφίστηκε καινούριος Νόμος² . Στις δύο δεκαετίες που μεσολάβησαν εκδόθηκαν μια σειρά εγκυκλίων που απειλούσαν ότι θα τιμωρήσουν όσους δημάρχους αμελούσαν τα καθήκοντά τους πχ Εγκύκλιος υπ’ αριθμ. 141 «περί συντάξεως και αποστολής των πινάκων των γεννήσεων, γάμων και αποβιώσεων» της 19ης Αυγούστου 1846. Ο Νόμος του 1856 φέρει την ονομασία «Αστικός Ελληνικός Νόμος» και αποτελούταν από τρία τμήματα. Το δεύτερο τμήμα αποτελούμενο από πέντε κεφάλαια και 60 άρθρα αφορούσε τις ληξιαρχικές πράξεις. Λίγες μέρες αργότερα εκδόθηκε και το Βασιλικό Διάταγμα «Προς εκτέλεσιν του περί ληξιαρχικών πράξεων νόμου³» , με το οποίο ρυθμίζονταν πρακτικά ζητήματα της εφαρμογής του νόμου. Πάντως και αυτός ο νόμος, άργησε να εφαρμοστεί και από τα ελάχιστα παραδείγματα πόλεων που γνωρίζουμε ότι τον εφάρμοσαν (Αθήνα, Πειραιάς) ή και νησιών, η συμπλήρωση των ληξιαρχικών βιβλίων ξεκινάει το 1859, και η συνεπής εφαρμογή αφορά μόνο τα βιβλία των αποβιώσεων.
Η όσον το δυνατόν συστηματικότερη τήρηση των ληξιαρχικών βιβλίων επιτεύχθηκε με τον Νόμο του 1920⁴  ο οποίος τέθηκε τελικά σε ισχύ το 1925 .
Για μια λεπτομερή παρουσίαση των Νόμων, τη δομή και τη λειτουργία του Ληξιαρχείου Αθηνών Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς, Ληξιαρχείον Αθηνών (1836-2006). Ιστορικά στοιχεία και σωζόμενα αρχεία, Αθήνα, Αναπτυξιακή εταιρεία Δήμου Αθηναίων, 2005. Το βιβλίο περιλαμβάνει και έναν συνοπτικό οδηγό του αρχείου του Ληξιαρχείου από το 1859 έως το 2005.

1. Ληξιαρχικές πράξεις Γεννήσεων Δήμου Αθηναίων, 1915 και 1926
2. Ληξιαρχικές πράξεις Γάμου Δήμου Αθηναίων, 1859-1960
3. Ληξιαρχικές πράξεις Αποβιώσεων Δήμου Αθηναίων, 1859-1920 και 1939-1944
4. Ληξιαρχείο Δήμου Αιγάλεω: ληξιαρχικές πράξεις γάμου 1934-1991 και ληξιαρχικές πράξεις θανάτου 1934-1953
5. Ληξιαρχικές πράξεις θανάτου 1939-1944 όλων των δήμων της Περιφέρειας Πρωτευούσης
   

---

¹ Β.Δ. της 20ής Οκτωβρίου 1836 «Περί Ληξιαρχικών Βιβλίων», ΦΕΚ αριθ. 59, 28 Οκτωβρίου 1836, σελ. 300-303.
² Νόμος της 29ης Οκτωβρίου 1856, ΦΕΚ αριθ. 75, 15 Νοεμβρίου 1856, σελ. 399-405.
³ Β.Δ. της 31ης Οκτωβρίου 1856, ΦΕΚ αριθ. 77, 21 Νοεμβρίου 1856, σελ. 415-418.
⁴ Νόμος 2430 της 29ης Ιουνίου 1920 «Περί των ληξιαρχικών πράξεων», ΦΕΚ αριθ. 156 Α’, 14 Ιουλίου 1920, σελ. 1565-1569